مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس

به بهانه شیوع اپیدمیک یک بیماری در شهر

    معمولازمانی که فرد بیمار شد، بعد از اینکه به دنبال دارو و درمان رفت، به فکر می افتد که چه مواد غذایی ای استفاده کند و از چه غذاهایی پرهیز کند. تاکنون هیچ رابطه مشخصی بین مواد غذایی و ام اس پیدا نشده است، می دانیم به وسیله رژیم غذایی نمی توان ام اس را درمان کرد ولی با یک برنامه ریزی خوب غذایی می توانیم از یکسری عوارض بیماری جلوگیری کنیم. به عنوان مثال استفاده کافی از میوه ها و سبزیجات علاوه بر تامین درصد بالایی از ویتامین های ضروری می تواند به بهتر کار کردن دستگاه گوارش و جلوگیری از یبوست کمک بسزایی کند
    
    هومن قاپچی چشم هایی که دو دو می زنند، گوش هایی که سنگینی عادت شان شده است، گلویی که هزار بار خشک تر از همیشه شده، هاله یی از ابهام پیرامون همه چیز، پاهایی که یک عمر دویده و آخ نگفته اند، حالاانگار دست هایی نامرئی به آنها وزنه های صد تنی آویخته اند. احساس می کنی قلبت دیگر مدت هاست که ضرب نامساوی می زند، مانند خونی که در رگ ها زنگار می بندد کش آمده یی، یعنی در اصل می آیی و انگار به زمین و آسمان با رخوت می نگری. نه فقط شخص تو که انگار همه چیز کش می آید. در گزاره یی نامعمول می توان گفت گاهی مثلاحین مسواک زدن نیمی از صورتت فلج می شود، نه اینکه یک تصور باشد، نه... واقعا فلج می شود! اعتصاب پلک های باد کرده و مردمک مضطرب در کاسه پرخون چشم. یاد عکس های قدیمی می افتی و روزگاری که این چشم ها چه زیبا بود. روزگاری که به جای زبان تمام حجم سرت را تکان می دادی. یادش به خیر. اکنون مدت هاست دیگر هر کار که می کنی خستگی از تنت درنمی رود. کرایه تاکسی را که می خواهی حساب کنی پول از دستت می افتد. نای دوباره برداشتنش نه در دست ها هست و نه در انگشت ها. حتی مغز به زور فرمان می دهد که در طلبش دست دراز کنی و تازه گیرم که بخواهی، کدام دست؟ کو انگیزه حرکت. هنوز یاد مچ انداختن های کودکی و گرفتن هندوانه از دست پدر خوب در خاطرت نقش نبسته که تمسخر راننده و مسافران به خاطر دست و پا چلفتی بودن درد را تا مغز استخوانت پرتاب می کند. به خودت، مغزت و رگ هایت نهیب می زنی. باید هر چه زود تر از این جهنم آهنی بیرون بروی. اما هر چه می گردی دستگیره در را نمی یابی. نه اینکه نخواهی، نمی توانی. می بینی اما لمسش نمی کنی. همین جاست که فکر واژه لمس تمام تنت را لمس می کند. مسافر دیگری که منتظر است با پیاده شدنت سوار شود پیشدستی کرده، در را باز می کند. پشت پلک هایت یک قطره اشک سنگر گرفته است که توان آمدنش نیست. در یک آن گویی تمام حقیقت را می فهمی. به گواهی مغز و اعصاب و وجود و تمام خاطرات، دست و پا داری ولی به لطف زمان و حقیقت و بیماری هیچ مابه ازای بیرونی برای اعضا و جوارحی که عمری همدم و همراهت بودند نمی توان یافت. به زور به بیرون می خزی. سرمست از این فتح الفتوح بی نظیر هنوز دو یا سه قدم نرفته احساس می کنی تمام وزن وجودت روی کمرت افتاده است. فکر ویلچر و عصا عذابت می دهد. انگار با بندبند وجودت معنای ستون فقرات را می فهمی. هم آغوش آسفالت و سرمای خیابان با بهت، وارونه به عابران نگاه می کنی. به پیرمردی که سعی می کند زیر بغلت را گرفته و بلندت کند، آهسته می گویی: پا ندارم پدرجان. یعنی... انگار پا دارم ولی پاهایم نیست. انگار دست و پایم را بریده اند. پیرمرد که حالاعصای دستت شده است، خونسرد می پرسد دکترها چه گفته اند. پشت پلک هایت یک قطره اشک هنوز سنگر گرفته و توان آمدنش نیست. تمام وجودت دو حرف می شود: ام اس.
    ام اس چیست؟
     ام اس هنگامی در بدن آغاز می شود که گلبول های سفید که نقش دفاعی در بدن دارند، به میلین که حفاظتی برای رشته های عصبی است و کمک می کند که پیام های الکتریکی با سرعتی چندین برابر منتقل شوند، به جای یک عامل بیگانه حمله می کنند و هر بار که این گلبول ها به رشته های اعصاب مربوط به یکی از اندام های بدن حمله کنند، آن اندام دچار مشکل می شود.
    انواع ام اس
    شاید بتوان گفت دو بیمار ام اس را نمی توان یافت که چگونگی شروع و ادامه بیماری شان شبیه هم باشد ولی در کل بیماری ام اس را می توان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد.
     1- ام اس خوش خیم که در این نوع فقط تعداد کمی حمله رخ می دهد که این حملات نیز معمولابا بهبودی کامل همراه است. این نوع ام اس طی زمان بدتر نمی شود و معمولاموجب هیچ ناتوانی ماندگاری نخواهد شد.
    2- نوع عود کننده و فروکش یابنده که اکثر مبتلایان بیماری شان را با همین نوع آغاز می کنند و به این صورت است که در آنها هر حمله بیماری، یک دوره آرام در پی دارد که بیماران در این مدت مشکلی ندارند، حمله ها نیز معمولاغیرقابل پیش بینی اند.
    3- نوع پیش رونده ثانویه، این دسته را می توان ادامه نوع قبلی دانست یعنی پس از چندین سال حمله و آرامش بیمار به حدی می رسد که بدون وجود دوره های واضحی از حمله با گذشت زمان ضعیف تر می شود.
    4- نوع پیش رونده اولیه در این نوع بیماری بیماران هرگز حالت های عود یا فروکش را ندارند و از همان حالت ممکن است هر زمانی متوقف شود یا همچنان بدتر شود.   
    علائم و مشکلات شایع در ام اس
    تظاهرات و سیر بیماری ام اس از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. چشم ها نیز معمولانخستین و شایع ترین عضو درگیر هستند، قدرت بینایی نیز معمولادر اشخاصی که درگیری چشمی داشته اند تا حدی کاهش می یابد. اندام های دست و پا نیز ممکن است دچار مشکلات حسی و حرکتی شوند مثل احساس کرختی، خواب رفتگی یا سوزن سوزن شدن، اشکال در راه رفتن و حرکات ارادی دیگر را نیز می توان نام برد. گوش ها گاهی دچار مشکلاتی نظیر وزوز یا کاهش شنوایی می شوند. احساس نیاز مکرر به دفع ادرار، بند آمدن و احتباس ادرار، بی اختیاری در دفع ادرار و بالاخره کاهش میل و توانایی جنسی از مشکلاتی هستند که در دستگاه ادراری - تناسلی بیماران به وجود می آید. از دست دادن تعادل هنگام راه رفتن خصوصا در تاریکی ممکن است به خاطر درگیری مخچه باشد، به جز این موارد می توان به مشکلاتی نظیر تمرکز حواس و گاهی بی حواسی، اضطراب، افسردگی، احساس درد در ماهیچه ها، اشکال در سخن گفتن و اشکال در اجابت مزاج اشاره کرد. گروهی از عوامل می توانند زمینه ساز ایجاد مشکلات جدید باشند که از آنها می توان به گرما و رطوبت، ورزش هایی که حرارت بدن را بالامی برند، تب و مهم تر از همه اینها فشار روحی و عصبی که استرس روانی می گویند اشاره کرد.  
         ام اس و فیزیوتراپی
    یکی از مشکلات اصلی بیماران، ضعف و محدودیت در حرکت است که از طرفی به علت درگیری قسمت های حرکتی در مغز و نخاع و از طرف دیگر به علت کم حرکت شدن خود بیماران ایجاد می شود که به یکی از این عوامل مربوط می شود: افسردگی و بی حوصلگی، ترس از افتادن و کم بودن تحرک و دارای عوارضی مانند کوتاه و ضعیف تر شدن عضلات، زخم بستر، یبوست و... است. تفاوت بیماران ام اس با افرادی که بعد از شکستگی و باز کردن گچ نیازمند فیزیوتراپی هستند، این است که فیزیوتراپی بیماران ام اس، برای مدت نامحدودی صورت می گیرد. لازم به ذکر است منظور ما از انجام حرکات فیزیوتراپی رسیدن به وضع بهتر جسمی و روحی است.  
        چه بخوریم؟
    معمولازمانی که فرد بیمار شد، بعد از اینکه به دنبال دارو و درمان رفت، به فکر می افتد که چه مواد غذایی ای استفاده کند و از چه غذاهایی پرهیز کند. تاکنون هیچ رابطه مشخصی بین مواد غذایی و ام اس پیدا نشده است، می دانیم به وسیله رژیم غذایی نمی توان ام اس را درمان کرد ولی با یک برنامه ریزی خوب غذایی می توانیم از یکسری عوارض بیماری جلوگیری کنیم. به عنوان مثال استفاده کافی از میوه ها و سبزیجات علاوه بر تامین درصد بالایی از ویتامین های ضروری می تواند به بهتر کار کردن دستگاه گوارش و جلوگیری از یبوست کمک بسزایی کند. ما می توانیم آزادانه غذاهای متنوعی مصرف کنیم یا از هر برنامه غذایی که می پسندیم پیروی کنیم به شرطی که حاوی مواد اصلی و ضروری بدن باشد. این مواد شامل پروتئین ها، هیدرات های کربن (نشاسته و قند)، چربی ها، ویتامین ها و املاح است. طبق جدول پیشنهادی انجمن ام اس امریکا برای یک رژیم غذایی متعادل، بهتر است بخش اصلی غذا از هیدرات های کربن و سپس میوه ها و سبزیجات، گوشت و سرانجام کمترین سهم آن از چربی ها باشد.   
    درمان ام اس
    داروهای موجود برای درمان ام اس از نظر کاربرد به سه گروه اصلی تقسیم بندی می شوند: 1- برای حملات بیماری: در این دوره زمانی معمولابه صورت تزریقی وریدی یا خوراکی تجویز می شوند و معمولاطول هر دوره بین چهار تا هفت روز طول می کشد. از این مواد، متیل پردنیزولون (سولومدرول یا دپومدرول) بیشتر به کار می رود و به جز آن از دگزامتازون، پروفیرون و بتامتازون هم استفاده می شود. 2- برای کنترل علائم بیماری: بیش از 30 داروی مختلف به این منظور به کار می روند، مثلااز آمانتادین برای کم کردن اختلالات حرکتی و از باکلوفن برای مقابله با سفتی عضلانی (اسپاسم) استفاده می شود. 3- برای کنترل دوره بیماری: برای این منظور سه دارو وجود دارد که دو عدد از آنها از دسته اینترفرون ها هستند، اینترفرون ها موادی پروتئینی هستند که به طور طبیعی در بدن برای مقابله با بعضی عفونت ها تولید می شوند. این سه دارو عبارتند از: 1- اینترفرون بتا، یکA (آوونکس) 2- اینتروفرون بتا، یکB (بتاسرون) و 3- گلاتیرامراستات (کوپاکسون). از روش های درمانی دیگر می توان به تاثیر خوب بعضی از این روش ها اشاره کرد که دقیقا اثبات شده است مانند کاردرمانی، فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و ماساژ اما روش های دیگری هم هست که بیماران نتایج خوبی از آن گرفته اند، مثل مدیتیشن، یوگا، هومیوپاتی، انرژی درمانی و...      
    چه کسانی ام اس می گیرند؟
    اگر راستش را بخواهید هنوز چگونگی شروع ام اس دقیقا مشخص نشده است ولی امروزه دریافته اند که مثلاشیوع این بیماری در مناطق مختلف دنیا با هم متفاوت است. به عنوان مثال در کشورهای شمال اروپا و امریکا و افرادی که پوست، مو و چشم روشن دارند شیوع آن بیشتر دیده می شود ولی در سیاهپوستان و ژاپنی ها کمیاب است. همچنین ام اس در خانم ها بیشتر از آقایان دیده می شود و شروع آن معمولادر سنین 20 تا 40 سالگی است. درباره اثر مهاجرت بر ابتلابه ام اس دیده شده در افرادی که قبل از 15 سالگی به سرزمین دیگری مهاجرت کرده اند، میزان شیوع بیماری مانند میزان شیوع آن در مردم سرزمین جدید است. این بیماری بیشتر در کسانی بروز می کند که شخصیت خاصی دارند، چنین افرادی معمولامسوولیت پذیر ولی حساس هستند که هنگام بروز ناملایمات خیلی خودخوری می کنند.
         حرف آخر
    ترس برادر مرگ است. شکی در آن نیست. فرد مبتلابه ام اس باید خود را از نومیدی، هراس و نگرانی محافظت کند. برای او فاجعه یی رخ نداده، وحشت کردن همان و خود را باختن همان. شهامت و شجاعت در چنین مواقعی به یاری مبتلایان می شتابد. استرس داشتن برای چنین مبتلایانی سم است. باید خود را محافظت کنند. اگر مدبرانه مدیریت بر رفتار خود داشته باشند، دیده شده مبتلایان مغرور و شجاع در چنین مواقعی به روی مبارک نیاورده اند با دیگران متفاوتند و آرامش خویش را حفظ کرده اند و با تبعات بیماری خود مهربانانه کنار آمده اند و توانسته اند از افراد سالم بهتر زندگی کنند. بیماری ام اس از طریق سیستم ایمنی در بدن به وجود آمده است. گویا وقتی ویروس تبخال به مغز نفوذ می کند، سیستم ایمنی بدون شناسایی صحیح ویروس بافت چربی را هدف تهاجم خود قرار داده است. قصه بامزه این است که بدن دارای گلبول سفید است که نقش تهاجمی به عوامل خارج را بر عهده دارند، حال چه می شود که درس خود را فراموش می کنند و به جای ویروس بافت میلین را دشمن تلقی می کنند و علیه آن پادتن ترشح می کنند و آسیبش می رسانند. 
 روزنامه اعتماد، شماره 2348 صفحه 9 (علم و پزشکی)